تخصیص آب بین استانی در حوضه های مشترک با رویکرد دینامیک، مطالعه موردی حوضه قزل اوزن

با توجه به رشد روزافزون مصرف آب، مدیریت تخصیص منابع آب نیاز به توجه بیشتری دارد. این امر در حوضه هایی که چندین استان با مدیریت های مختلف در آن قرار دارد، از اهمیت بالاتری برخوردار می باشد. حوضه قزل اوزن نیز از این شرایط برخوردار است که هم اکنون منابع آب 5 استان بطور مشخص به آن متکی هستند و طرح های بسیار متنوعی برای آن در حال مطالعه و اجرا می باشد که به بهره برداری رسیدن آنها تبعاتی را برای سیستم رودخانه در پایین دست به همراه خواهد داشت. به منظور بررسی این مهم، مدل تخصیص بین استانی در این حوضه با نگرش "رویکرد دینامیک" مورد توجه قرار گرفت. روش شناسی که بتواند ضمن شبیه سازی های لازم دینامیک، رفتار حال و آینده و مکانیزم های حاکم بر سیستم را نیز مورد ارزیابی قرار دهد. در این راستا و ملاحظه اثرات طرح های موجود در منطقه، شاخص های متفاوتی از مراجع مورد شناسایی قرار گرفت و تعدادی خاص نیز بنا به نیاز مطالعات تعریف شد که جنبه های مختلف اقتصادی و اجتماعی را در خود جای دارند. بدین منظور زیر مدل های خاص مانند شبیه سازی هیدرولوژیکی، گیاهی و اقتصادی در مدل تخصیص قرار داده شد و نهایتا طی سناریوهای مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفت. این ارزیابی در 5 سناریو به انجام رسید که در آن سیستم منابع آب حوضه در شرایط فعلی، و به ترتیبی از بالا دست با فعال شدن طرح های 4 استان حاشیه قزل اوزن مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج نشان داد با فعال شدن طرح های استان های بالادست طی سناریوهای گوناگون، میزان خروجی از استان ها دچار دگرگونی هایی به ضرر استان های پائین دست خواهد شد، چالشی که در سال های خشک از شدت بیشتری برخوردار خواهد بود، مواردی مانند: افزایش تقاضا، کاهش خروجی از استان های بالا دست، کاهش درآمد در استان های پایین دست و نهایتا تغییرات قابل توجه در ورودی به سد سپید رود و تبعات منفی آن برای استان گیلان. به عنوان مثال با فعال شدن طرح های استان کردستان (بالادست ترین استان)، درآمد کشاورزی آن را 50 درصد افزایش و درآمد استان زنجان را حدود 5/7 درصد کاهش می دهد. نهایتا ورودی به سد سپیدرود نیز حدود 10 درصد، تنها بدین واسطه کم خواهد شد. نتایج نشان قوت مدلسازی دینامیکی این تحقیق داشت، بطوریکه در آن ارتباطات بالادست-پائین دست و بالعکس، فرآیندهای هیدرولوژیکی و کشاورزی را پوشش می دهد. نهایتا نیز تحقیق تاکید دارد که برخورد صرف سازه ای با شرایط موجود که نگاه غالب در کشور است، در قزل اوزن کارساز نخواهد بود.